Αυτογνωσία, πραγματικότητα ή ουτοπία;

  Μπορούμε να την πετύχουμε; Τι σημαίνει τελικά; Μας βοηθάει κάπου;

  Από το «γνώθι σ’ αυτόν» (Χίλων ο Λακεδαιμόνιος) μέχρι τις σύγχρονες θεωρίες Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας, έχουν περάσει πολλά χρονιά, αλλά το ζήτημα της αυτογνωσίας παραμένει, σχεδόν αναλλοίωτο. Βέβαια πέρα από τη φιλοσοφική θεώρηση του ζητήματος, ήρθε και η επιστημονική όχι μόνο να προσθέσει πράγματα, αλλά να εξετάσει και το πώς μπορεί κάποιος να αποκτήσει αυτογνωσία και μέσα από αυτό να έρθει και η αλλαγή.

   Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι εξέταζαν το θέμα της αυτογνωσίας από την ηθική του σκοπιά και το κατά πόσο μπορούσε κάποιος να διάγει έναν καλό και δίκαιο βίο. Ο Σωκράτης θεωρούσε ότι όταν ο άνθρωπος γνωρίζει τι κάνει, η γνώση αυτή δίνει αξία στις πράξεις του και οδηγεί το

άτομο στην αρετή. Παράλληλα το άτομο αναγνωρίζει και τα όριά του. Ο Kant θεωρούσε την αυτογνωσία ως την αρχή της ανθρώπινης σοφίας. Αργότερα με την Ψυχανάλυση και την εισαγωγή της έννοιας του ασυνειδήτου, θεωρήθηκε ότι η γνώση για τον εαυτό ήταν κρυμμένη στο ασυνείδητο και μεγάλο μέρος του εαυτού ήταν κρυμμένο, οπότε χρειαζόταν ανάλυση για να έρθει στην επιφάνεια. Η σύγχρονη ψυχολογία και ψυχοθεραπεία από τη μεριά της θεωρεί αυτογνωσία τη γνώση για τα κίνητρα, τον τρόπο σκέψης και δράσης κάποιου όπως και τη γνώση και την ορθή επεξεργασία των συναισθημάτων. Πιστεύουμε σήμερα ότι η αυτογνωσία είναι θεμέλιος λίθος της κατανόησης του εαυτού. Για κάθε σχολή ψυχοθεραπείας το νόημα της αυτογνωσίας αλλάζει λίγο αλλά σε γενικές γραμμές παραμένει σταθερό.

  Πολλοί άνθρωποι που επισκέπτονται έναν ψυχολόγο θέλουν να αλλάξουν κάτι που τους ενοχλεί. Είναι όμως απαραίτητη η αυτογνωσία για την αλλαγή;  

  Η αυτογνωσία από μόνη της είναι μια αλλαγή. Ας σκεφτούμε ότι μέχρι τώρα λειτουργούμε με κάποιον τρόπο ασυναίσθητα, δεν του δίνουμε σημασία. Ξαφνικά μια μέρα κάτι αλλάζει και αρχίζουμε να παρατηρούμε αυτόν τον τρόπο, αποκτούμε περισσότερη αυτογνωσία. Αυτό που πριν θεωρούσαμε αυτόματες αντιδράσεις ή «έτσι είμαι εγώ, τι να κάνω», μέσα από την αυτογνωσία γίνονται συνειδητές επιλογές. Από μόνο του αυτό είναι τεράστια αλλαγή, το ασυνείδητο γίνεται συνειδητό και αποκτούμε έλεγχο πάνω του και στις αντιδράσεις μας. Μπορεί αυτό που μας ενοχλεί να μην το αλλάξουμε αλλά τουλάχιστον θα ξέρουμε το γιατί, το πώς και θα έχουμε καταλάβει πως αυτό επηρεάζει τη ζωή μας και τις ζωές των γύρω μας.

  Η αυτογνωσία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μπορεί να ακούγεται ωραίο να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, να τον γνωρίσουμε και να τον αποδεχτούμε, αλλά είναι δύσκολο ταξίδι. Είτε γίνεται ατομικά στα πλαίσια μια ψυχοθεραπείας είτε γίνεται ομαδικά στα πλαίσια μια ομάδας αυτογνωσίας, οι δυσκολίες είναι ίδιες. Διστακτικότητα να μιλήσουμε για τους εαυτούς μας, φόβος του τι θα πουν οι άλλοι, αν θα μας κοροϊδέψουν, αν μας αποδεχτούν ή μας απορρίψουν. Φόβος για το τι θα γίνει αν μιλήσω για μένα. Στην ατομική ψυχοθεραπεία οι φόβοι αυτοί μετριάζονται καθώς υπάρχουν μόνο δύο άτομα, θεραπευτής και θεραπευόμενος. Σε μια ομάδα είναι πιο έντονοι, λόγω της ύπαρξης πολλών ατόμων, όμως είναι πιο γρήγορα τα αποτελέσματα. Άλλη μια διαφορά είναι ότι σε ένα ομαδικό πλαίσιο μαθαίνουμε και να ακούμε και όχι μόνο να μιλάμε. Όπως έλεγε και ο Karl Jung(Ελβετός Ψυχίατρος) ¨όλα όσα μας ενοχλούν στους άλλους μπορούν να μας οδηγήσουν στην κατανόηση του εαυτού μας¨ Το να μάθω να ακούω τον άλλον και να προσφέρω στήριξη, να πω τη γνώμη μου για αυτό που ακούω, να διαφωνήσω υγιώς και να προσφέρω τη δική μου οπτική, να κατανοήσω τον άλλον, είναι εξίσου σημαντικά με το να μιλήσω για μένα και να ανοιχτώ. Όπως επίσης να ακούσω και τους άλλους να μιλάνε για μένα, να μου δείχνουν τι πιστεύουν για μένα, γνήσια και ειλικρινά. Υπάρχει χώρος σε μια ομάδα για να βγάλω τον πραγματικό μου εαυτό και να δοκιμάσω νέες συμπεριφορές.

  Που μας βοηθάει όμως η αυτογνωσία;

  Εκτός του ότι μας δίνει γνώση για τον εαυτό μας, το ποιος είμαι, το πώς είμαι, πως φαίνομαι στους άλλους, τι μπορώ να κάνω, τι δεν μπορώ να κάνω, πως νιώθω, γιατί νιώθω έτσι, από πού πηγάζουν όλα αυτά, μας βοηθάει στο να καταλάβουμε πιο εύκολα και τους γύρω μας. Γνωρίζοντας και σεβόμενος τον εαυτό μου και τα όριά μου, μπορώ να κάνω σχέσεις πιο γνήσιες, πιο βαθιές, σεβόμενος τον άλλον και τα όριά του. Αν δεν ξέρω τι θέλω και τι με κάνει χαρούμενο δεν θα ξέρω και πώς να το ζητήσω ή πώς να κάνω εγώ κάποιον χαρούμενο.

  Τέλος μας βοηθάει να ανακαλύψουμε πτυχές του εαυτού μας που δεν ξέραμε ότι υπάρχουν. Δυνάμεις και δυνατότητες που τις αγνοούμε, που δεν πιστεύαμε καν ότι τις έχουμε. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που έλεγε κάποτε  ο Νίκος Καζαντζάκης ¨ε κακομοίρη άνθρωπε, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία! Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις- το μαθαίνεις μονάχα την ώρα που πεθαίνεις, μα είναι πολύ αργά¨.